Categories: فکر و نظر

آہ! عنبر بہرائچی منفرد لہجے کے شاعر کا سانحہء ارتحال

<p style="text-align: right;">
 <span style="color: rgb(5, 5, 5); font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 15px; white-space: pre-wrap;">آہ! عنبر بہرائچی</span></p>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
منفرد لہجے کے شاعر کا سانحہء ارتحال</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
خراج عقیدت: ڈاکٹر شمس کمال انجم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
”غزل آشرم“ کے باسی نے کل 7 مئی کو اتنے چپکے سے اپنی آخری سانسیں گن لیں کہ کسی کو کانوں کان خبر تک نہ ہوئی۔ ”گمنام جزیروں کے تمکنت“ کا خالق اتنا گمنام ہوسکتا ہے میں نے کبھی سوچا نہ تھا۔ساہتیہ اکادمی ایوارڈ یافتہ اور اپنے شعر وسخن کے مشک وعنبر سے گلشن ادب کو مہکانے والے البیلے شاعرکے ارتحال سے ادبی فضا میں اتنی خاموشی چھائی رہے گی اس کا مجھے بالکل اندازہ نہ تھا۔ شاعروں ادیبوں اورنقادوں بلکہ ایسے ویسوں کے بھی انتقال پر لرز جانے والے فیس بک کے پایوں میں کل جنبش تک نہ ہوئی۔ مجھے عنبر صاحب کے انتقال سے زیادہ تکلیف اردو والوں کی ان سے بے خبری پر ہوئی۔کسی صاحب نے فیس بک پر ان کے انتقال کی خبر کوبڑے ابہام سے پیش کیا۔ میں چشم تحیر بن کر تکتارہا۔ فیس بک کو الف سے بڑی یا تک اسکرول کرکے ایک ایک صفحے کو دیکھ ڈالا کہیں بھی ان پر کوئی نوحہ خواں نظر نہیں آیا۔کوئی سوگوار نہیں دکھا۔میں سوچنے لگا کیا عنبر صاحب معاصر شعری منظرنامے میں اس قدر مجہول الاسم اور عدیم الشہرت تھے کہ اکا دکا لوگوں کو کو چھوڑ کر کسی نے بھی ان کے انتقال کی خبر سے سروکار تک نہ رکھا۔ کسی نے ان کے لیے دعائے مغفرت بھی نہ کی۔ کسی نے انا للہ بھی نہیں پڑھا۔کسی نے نہ ان کے ساتھ اپنی تصویر چڑھائی۔ نہ کسی نے ان کے شعر وسخن پر کوئی بات کی۔ بقول عنبر ؎</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
قدروں کی شب ریزی پر حیرانی کیوں؟</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
ذہنوں میں اب کالے سورج پلتے ہیں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
کثیف دھند کے پنچوں میں جھونپڑے ہیں ابھی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
بڑی چھتوں پہ ہی سورج کے پر کھلے، اب کے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
عنبر بہرائچی مجھے نہیں جانتے تھے۔ نہ میری ان سے خط وکتابت تھی اور مجھے اس کا افسوس بھی ہے کہ مجھے ان سے نیاز حاصل نہیں ہوسکا۔البتہ میں کم وبیش ڈھائی عشرے سے ان سے واقف تھا۔ ان کے شعروسخن کا معتقد اور فین تھا۔ یہ 1998 کی بات ہے میں دوحہ قطر میں تھا۔ میں نے باضابطہ شاعری شروع کی تھی۔ کہ مجھے عنبر صاحب کی ایک نعت ہاتھ لگی۔اس کے کچھ اشعار آپ بھی دیکھ لیجیے پڑھ لیجیے ؎</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
انوپم جوت کے پونم ضیائے مہر تابانی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
پریت وریت کے سنگم مجسم حسن ایمانی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
مدھر سندیش کے سرگم پیام لطف سبحانی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
کنول کی چھاؤں میں کانٹے کھلے ہیں کامنی بن کر</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
اندھیرے نور کے ساون میں چمکے چاندنی بن کر</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
گھٹی آہیں لہک اٹھیں سہانی راگنی بن کر</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
سکھر من موہنی چھب منبع تنویر وزیبائی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
مدھر امرت بھری بانی سرور عقل ودانائی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
سلونی پریت کے مدھوبن چمن زار مسیحائی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
نچھاور پائے انور پر روپہلی صبح کا آنچل</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
رخ پر نور ہے یا بارش انوار کی جل تھل</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
زسر تا پا بہار گلستان فکر عزوجل</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
اس نعت کو پڑھ کر میں چونک سا گیا تھا۔مجھے پہلی بار معلوم ہوا کہ یہ عنبر بہرائچی کی نعت ہے۔اس اسم معنبر نے میرے ذہن ودماغ کو خوشبوؤں سے بھر دیا تھا۔ میں اس نعت کو پڑھ کر سر دھن رہا تھا۔ واہ واہ کررہا تھا۔ داد سخن دے رہا تھا۔ اس نعت میں نعت نگاری کی روایتی شاہراہوں سے ہٹ کر فکر وخیال کو مجلی کیاگیا تھا۔ہندی اور اردولفظیات سے آراستہ اس نعت کا ہر مصرع نعت نگر کے کسی شیش محل کی ایک پرکشش تصویر پیش کررہا تھا جس کی چھپ دیدنی تھی۔ جس کا ہر مصرع ایسا پرکشش تھا جو قاری کو اپنا اسیر بنالیتا ہے۔اس کے بعد میں عنبر کو پڑھتا رہا۔ خاص طور سے افتحار امام صدیقی انہیں ماہنامہ شاعر میں بہت اہتمام سے اور بلا ناغہ شائع کرتے تھے۔ زیادہ تر میں نے انہیں شاعر ہی میں پڑھا۔</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
عنبر بہرائچی غزلیں بھی کہتے تھے اور نظمیں بھی۔ فضیل جعفری نے انہیں دیہی شاعر کے لقب سے ملقب کیا ہے۔ غزلوں میں بھی وہ بہت توانا لہجے کے مالک تھے اور نظموں میں وہ بہت منفرد اور اچھوتاآہنگ رکھتے تھے۔ان کی غزلوں کے چند اشعار ملاحظہ فرمائیں:</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
پھولوں والے ٹاپو تو غرقاب ہوئے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
آگ اگلتے نئے جزیرے ابھرے ہیں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
اس کے بوسیدہ کپڑوں پر مت جاؤ</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
مست قلندر کی جھولی میں ہیرے ہیں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
کچی مٹی کی خوشبو جب اینٹوں کے جنگل سے گزری</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
گلدانوں میں دھڑکن جاگی، لانوں کی رنگت بدلی ہے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
شب کے سناٹے میں طائر چیخ پڑے ہیں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
کسی شجر کی شاخ سے پتہ ٹوٹہ ہوگا</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
باہر سارے میداں جیت چکا تھا وہ</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
گھر لوٹا تو پل بھر میں ہی ٹوٹا تھا</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
یاروں کی نظر ہی میں نہ تھے پنکھ ہمارے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
خود اپنی اڑانوں کو کترنا تھا ہمیں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
رات پیڑوں کے تنوں سے تیرگی لپٹی رہی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
چاند، پتوں کو روپہلی چاندنی دیتا رہا</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
ہوپائے نہیں سودے ہم جیسے فقیروں سے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
چاندی کے جزیروں کو ٹھکراکے چلے آئے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
کشکول ہے سونے کا تو تسبیح گہر کی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
پھر کیا؟ رخ انور پہ رعونت بھی سجاؤ</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
دیو قامت پیڑ آندھی میں زمیں پر گڑ پڑے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
دوب کے بازو ہر اک جھونکے سے ٹکراتے رہے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
ان کی غزلیں تو اپیل کرتی ہی ہیں ان کی نظموں میں بلا کی کشش ہے۔ بالکل منفرد اور انوکھا اسلوب۔میں سمجھتا ہوں کہ وہ 80 کے بعد کے شاعروں میں اخترالایمان وغیرہ کے قد کے نظم گو تھے اور معاصر نظم نگاروں میں سب سے آگے۔ان کی ایک نظم کے چند ملاحظہ فرمائیں ؎</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
امنگ کے حصار میں ہری بھری وہ کھیتیاں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
ہوا کی کروٹوں سے ریگزار میں بدل گئیں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
ندی کے پانیوں میں تیرگی نے بال دھولیے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
تو سوہنی کی انکھڑیوں سے کہکشاں بکھر گئی (نظم ہوک سی اٹھی)</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
ایک اور نظم دیکھیں ؎</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
جھیل کے چاروں طرف بانس کا جنگل جھوما</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
شوخ پروائی ہر اک سرخ کنول پر تھرکی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
مور کی گونج پہ سرخاب کی ڈاریں چونکی</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
طفل سورج کے وہ السائے ہوئے نین کھلے</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
نیل گوں پانی پہ رقصاں ہیں طلائی کرنیں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
مچھلیاں،سبز سواروں میں اچھلتی جائیں</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
جھنڈ ہرنوں کے چلے آئے ہیں بے خوف وخطر</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
تشنگی اپنی مٹانے کو بہ ہنگام سحر</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
چَیت کی مدھ بھری گلریز ہوواؤں کے تلے (گاؤں کی جھیل)</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
ان کی ایک اور نعتیہ نظم ملاحظہ کرلیں ؎</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
عناصر سے پرے خوش رم تجلی کے حسیں پرچم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
حریم قدس میں سجدہ کناں ہیں مرسل اعظم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
فصاحت جن کے حرف حق کے ہر مفہوم کی محرم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
عیاں سر نہاں ان پر بفییض خالق عالم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
شعور وآگہی کے گل بداماں یہ حسیں موسم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
جہان بے جہت میں ہر قدم پرنور کی شبنم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
تعالی اللہ وہ خوش لہجگی وہ مدھ بھری سرگم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
فرشتوں کے لبوں پر حمد باری کے سمن ہردم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
اُدھر تو مہرباں ہے چشم وحدت کی شفق پیہم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
ادھر ہے عبدہ کی عجز میں ڈوبی جبین خم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
سکوت شب میں عنبر پاش اشکوں کی گہر باری</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
حسیں وارفتگی میں ہے زباں پر یہ بچشم نم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
خدا خود میر مجلس بود اندر لا مکاں خسرو</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
محمد شمع محفل بود شب جائے کہ من بودم</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
یہ لہجہ تھا عنبر بہرائچی کا جو کل بڑی خاموشی سے اپنے خالق حقیقی سے جا ملے۔ وہ زندگی بھر تڑک بھڑک اور سستی شہرت سے ہمیشہ دور رہے۔ شاید ان کا پروفیشنل منصب اس کے پس پردہ سبب رہا ہو۔ مگر وہ خموشی سے بس اپنی فکر کو اجالتے رہے اور ایسے اسلوب میں جو فی زمانہ جاری وساری شاعری سے بالکل مختلف تھا۔ انہوں نے بقول فضیل جعفری ”موضوعات اور اسلوب کے اعتبار سے اپنی شاعری پر اپنی انفرادیت کی مہر ثبت کردی تھی“۔ بقول حماد انجم ”عنبرؔ صاحب اپنے خاص پیٹرن اور مخصوص ومنفرد لب ولہجے میں بڑے پیارے لگتے ہیں۔ اگران کی تخلیقات پر ان کا نام نہ بھی لکھاجائے تو ان کامخصوص اور وحدہ لاشریک لب ولہجہ ان کے نام کی غمازی کردے گا۔ یہ ان کا بہت منفرد وصف ہے“۔</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
وہ جس اسلوب میں کہتے تھے اسے انہوں نے اپنے نام سے پیٹنٹ کرالیا تھا۔ان کو جب بھی پڑھا جہاں بھی پڑھا خاص طور سے نظموں میں وہ اسی اسلوب کے آس پاس نظر آتے تھے۔ان کے کلام پر ان کے نام کا اسٹیکر نہ بھی لگا ہو تو بھی وہ چیخ چیخ کر کہتا تھا کہ یہ عنبر بہرائچی کا کلام ہے۔اردو شاعری میں خاص طور سے نظم کے میدان میں وہ اخترا الایمان کے صف کے شاعر تھے۔ معاصر منظر نامے کے شاعروں سے کہیں آگے اور بہت منفرد۔</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
لطف کی بات تو یہ بھی ہے کہ وہ جس قدر شاعری پر دسترس رکھتے تھے اسی قدر شیریں، پرلطف اور شاندار نثر بھی لکھنے پر قدرت رکھتے تھے۔ سنسکرت شعریات سے انہیں عشق تھا۔ سنسکرت بوطیقا اور سنسکرت شاعری نامی کتابیں اس کا بین ثبوت ہیں۔ آنند وردھن اور ان کی شعریات، خالی سیپوں کا اضطراب، دوب(گھاس) روپ انوپ، گمنام جزیروں کی تمکن، ملنگ ملہار، مہابھنِشکرمن وغیرہ کتابیں ان کے ادبی وشعری جاہ وجلال کے ساتھ ان کے عالمانہ قد وقامت کی بھی گواہی دیتی ہیں۔</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
عنبر بہرائچی ۷ مئی 1949ء کوضلع بہرائچ میں پیدا ہوئے اور عجیب اتفاق ہے کہ7 مئی ان کی تاریخ وفات بھی ٹھہری۔جغرافیہ میں ایم اے تھے۔ سول سروسز کے امتحا ن میں کامیاب ہوئے اور اترپردیش سرکار میں اعلی عہدوں پر فائز رہے۔</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
یہ مضمون میں نے بس یونہی انہیں خراج عقیدت پیش کرنے کے لیے لکھ دیا ہے۔ یہ مضمون نہ تو ان کے احساس واظہار کا تحقیقی جائزہ ہے نہ ہی اسے میں نے ان کی تعیین قدر کے لیے لکھا ہے۔ کل ان کے انتقال سے جو دلی رنج ہوا اور اردو کے میخانے میں جو خموشی چھائی رہی اس کی روشنی میں میں نے یہ چند سطریں لکھ دی ہیں امید ہے اس مضمون سے ان کی شاعری پر لکھنے اور انہیں اجالنے کا رجحان پیدا ہوگا۔ اللہ ان کی مغفرت فرمائے اور انہیں جنت الفردوس میں اعلی مقام عطا کرے۔آمین</div>
<div dir="auto" style="font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; color: rgb(5, 5, 5); font-size: 15px; white-space: pre-wrap; text-align: right;">
٭٭٭٭٭٭</div>

Dr. S.U. Khan

Dr. Shafi Ayub editor urdu

Recent Posts

رجنی کانت کی فلم ’جیلر‘ پر شائقین کا ردعمل

رجنی کانت کی ’جیلر‘ جمعرات کو ریلیز ہوئی۔ فلم کو پہلے دن سینما گھروں میں…

9 months ago

کشمیر میں’میری ماٹی، میرا دیش‘مہم کے تحت متعدد تقریبات منعقد

مضمون نگار: زبیر قریشی میری ماٹی، میرا دیش مہم نے وسطی کشمیر کے گاندربل ضلع…

9 months ago

یُگ پریورتن: جموں و کشمیر کا تبدیلی کا سفر

جموں و کشمیر کی یونین ٹیریٹری میں تنظیم نو کے بعد ہونے والی اہم تبدیلیوں…

9 months ago

بھارت کے نقشے کی تصویر کا قالین بُننے والا کشمیری قالین باف محمد مقبول ڈار سے ملیں

شمالی کشمیر کے ضلع بانڈی پورہ سے تعلق رکھنا والا محمد مقبول ڈار نامی قالین…

9 months ago

زعفران کی آسمان چھوتی قیمت کشمیر کے کسانوں کے چہروں پر لے آئی مسکراہٹ

زعفران کی جی آئی ٹیگنگ کے بعد، کسانوں نے اس کی پیداوار میں اضافہ کیا…

9 months ago

لال چوک پر تجدید شدہ کلاک ٹاور سری نگر کے قلب میں لندن کی جھلک کررہا ہے پیش

سری نگر میں، لال چوک پر نئے تجدید شدہ تاریخی کلاک ٹاور ایک خوشگوار حیرت…

9 months ago